امروزه به‌کارگیری رنگ، نه‌تنها در آموزش، بلکه در درمان نیز نقش فراوانی داشته است. مثلاً رنگ محیط مدرسه و تنوع رنگ‌ها در کتب آموزشی، از جمله موارد فراوانی است که مورد توجه متخصصین امر آموزش قرار گرفته است.
رنگ به عنوان یکی از اصلی‌ترین جنبه‌های ارتباط بصری، بر روی افراد جامعه به تناسب سن، تحصیلات، شرایط اجتماعی، دیدگاه‌ها و ... تأثیرات متفاوتی می‌گذارد و ادراک افراد از رنگی خاص، تابع متغیرهای گوناگون است. روانشناسان، رنگ‌ها را محرک و عامل هیجان در افراد می‌دانند. به‌گونه‌ای که می‌توان با کاربرد مناسب در اشخاص هیجانی، ایجاد آرامش، و در افراد کم‌تحرک و بی‌انگیزه، ایجاد انگیزه نمود.
خاصیت روانی و تأثیر درونی رنگ‌ها موجب شده است که در امور متعددی، این خاصیت مورد استفاده قرار گیرد. مثل تجارت و فروش محصولات و تولیدات مختلف، تبلیغات، پوشاک، فضاسازی محیط‌های مختلف اعم از اداری و حتی مهندسی یا کارگری و ... و بالاخره تعلیم و تربیت.
در علم تجارت و تولید مواد مختلف و بسته‌بندی آن‌ها، سعی می‌شود از خاصیت روانی رنگ‌ها به بهترین نحو استفاده شود. در تعلیم و تربیت نیز بدیهی است دیوارهای به رنگ آبی روشن یا زرد مایل به سبز یک کلاس، به مراتب بهتر از کلاسی است که دارای دیوارهای با رنگ خاکستری است یا کتابی با تصاویر رنگی، بهتر از کتابی با تصاویر سیاه و سفید است.
علاوه بر این، رنگ‌ها نقش مهمی در زندگی عاطفی و معنوی ما بازی می‌کند. رنگ‌های پر زرق و برق، ما را آشفته می‌سازند و رنگ‌های ملایم و هماهنگ، برایمان خوشایندند. بلندترین طول موج قابل دیدن در آدمی، از احساس رنگ قرمز پدید می‌آید. به همین دلیل است که در چراغ راهنمایی و اداره آتش نشانی از رنگ قرمز استفاده می‌شود. انسان توانایی دیدن رنگ‌های بعد از بنفش (ماورای بنفش) و بیش از قرمز را ندارد. بدن از طریق رنگ‌های مختلف، شروع به دریافت انرژی‌های مختلفی می‌کند که هر یک مورد نیاز جسم و روح انسان است. تحقیقات وسیع علمی نشان داده است که سلامتی فکر و ذهن و رفتار و نیز کارآیی مفید انسان، بستگی فراوانی به تعادل رنگ‌های جذب شده توسط بدن دارد.
توانایی‌های رنگ در عرصه‌های مختلف اجتماع به قرار زیر است:
1- در رفع و کاهش افسردگی و تقلیل درد بیماران در بیمارستان‌ها و آسایشگاه‌ها
2- برای کاهش خشونت و جنایت در اجتماع
3- انتقال مۆثر و سریع پیام، مخصوصاً در علایم راهنمایی و رانندگی
4- تسهیل و سرعت بخشیدن به یادگیری در همه عرصه‌های علمی و هنری
5- ایجاد تمایز و برجستگی
6- جلوگیری از یکنواختی و کسالت در فضاهای شهری
7- رفع نقص و کمبود یا عدم مطابقت در کارخانجات و صنایع
8- القای ناخودآگاه نظم در اذهان بشری
9- تزریق آرامش و در مجموع پاسخگویی به نیازهای ناخودآگاه روحی و روانی انسان.
رنگ درمانی
کاربرد رنگ به منظور معالجه بیماری‌ها، یکی از قدیمی‌ترین و ابتدایی‌ترین اشکال درمانی است. به‌طوری که تحقیقات یکی از پژوهشگران معاصر نشان داده که امواج قابل رۆیت، چگونه فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند. به طور مثال، وی کشف کرد که نور آبی باعث کاهش فشار خون، کاهش حملات آسم و کمک به رفع بی‌خوابی و ایجاد یک حالت آرامش و ثبات در فرد می‌شود.
رنگ به عنوان یکی از اصلی‌ترین جنبه‌های ارتباط بصری، بر روی افراد جامعه به تناسب سن، تحصیلات، شرایط اجتماعی، دیدگاه‌ها و ... تأثیرات متفاوتی می‌گذارد و ادراک افراد از رنگی خاص، تابع متغیرهای گوناگون است. روانشناسان، رنگ‌ها را محرک و عامل هیجان در افراد می‌دانند. به‌گونه‌ای که می‌توان با کاربرد مناسب در اشخاص هیجانی، ایجاد آرامش، و در افراد کم‌تحرک و بی‌انگیزه، ایجاد انگیزه نمود.
خاصیت روانی و تأثیر درونی رنگ‌ها موجب شده است که در امور متعددی، این خاصیت مورد استفاده قرار گیرد. مثل تجارت و فروش محصولات و تولیدات مختلف، تبلیغات، پوشاک، فضاسازی محیط‌های مختلف اعم از اداری و حتی مهندسی یا کارگری و ... و بالاخره تعلیم و تربیت.
در علم تجارت و تولید مواد مختلف و بسته‌بندی آن‌ها، سعی می‌شود از خاصیت روانی رنگ‌ها به بهترین نحو استفاده شود. در تعلیم و تربیت نیز بدیهی است دیوارهای به رنگ آبی روشن یا زرد مایل به سبز یک کلاس، به مراتب بهتر از کلاسی است که دارای دیوارهای با رنگ خاکستری است یا کتابی با تصاویر رنگی، بهتر از کتابی با تصاویر سیاه و سفید است.
علاوه بر این، رنگ‌ها نقش مهمی در زندگی عاطفی و معنوی ما بازی می‌کند. رنگ‌های پر زرق و برق، ما را آشفته می‌سازند و رنگ‌های ملایم و هماهنگ، برایمان خوشایندند. بلندترین طول موج قابل دیدن در آدمی، از احساس رنگ قرمز پدید می‌آید. به همین دلیل است که در چراغ راهنمایی و اداره آتش نشانی از رنگ قرمز استفاده می‌شود. انسان توانایی دیدن رنگ‌های بعد از بنفش (ماورای بنفش) و بیش از قرمز را ندارد. بدن از طریق رنگ‌های مختلف، شروع به دریافت انرژی‌های مختلفی می‌کند که هر یک مورد نیاز جسم و روح انسان است. تحقیقات وسیع علمی نشان داده است که سلامتی فکر و ذهن و رفتار و نیز کارآیی مفید انسان، بستگی فراوانی به تعادل رنگ‌های جذب شده توسط بدن دارد.
توانایی‌های رنگ در عرصه‌های مختلف اجتماع به قرار زیر است:
1- در رفع و کاهش افسردگی و تقلیل درد بیماران در بیمارستان‌ها و آسایشگاه‌ها
2- برای کاهش خشونت و جنایت در اجتماع
3- انتقال مۆثر و سریع پیام، مخصوصاً در علایم راهنمایی و رانندگی
4- تسهیل و سرعت بخشیدن به یادگیری در همه عرصه‌های علمی و هنری
5- ایجاد تمایز و برجستگی
6- جلوگیری از یکنواختی و کسالت در فضاهای شهری
7- رفع نقص و کمبود یا عدم مطابقت در کارخانجات و صنایع
8- القای ناخودآگاه نظم در اذهان بشری
9- تزریق آرامش و در مجموع پاسخگویی به نیازهای ناخودآگاه روحی و روانی انسان.
رنگ درمانی
کاربرد رنگ به منظور معالجه بیماری‌ها، یکی از قدیمی‌ترین و ابتدایی‌ترین اشکال درمانی است. به‌طوری که تحقیقات یکی از پژوهشگران معاصر نشان داده که امواج قابل رۆیت، چگونه فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند. به طور مثال، وی کشف کرد که نور آبی باعث کاهش فشار خون، کاهش حملات آسم و کمک به رفع بی‌خوابی و ایجاد یک حالت آرامش و ثبات در فرد می‌شود.
رنگ‌ها و ویژگی‌های آن‌ها
1- رنگ آبی:
آزمایش‌های علمی ثابت کرده است که اشعه آبی موجب افزایش فعالیت‌های حیاتی سلول‌ها می‌شود. این مسئله درست بر خلاف نور قرمز است. تماس مداوم با این رنگ، ایجاد خستگی و آثار سوء دیگر نمی‌کند. این رنگ، حرارت اضافی بدن را کاهش می‌دهد و برای بیماران تب‌دار، کم‌خواب، عصبی و وسواسی، بسیار مفید است. نوعی حالت سردکنندگی دارد و نبض و تنفس را متعادل می‌کند و بنابر این می‌تواند در محیط کار و زندگی مورد استفاده مطلوب قرار گیرد.
2-رنگ قرمز:
رنگی تهییج کننده است. افراد عصبی نباید در معرض این رنگ قرار گیرند، زیرا موجب تشدید ناراحتیشان خواهد شد. این رنگ برای مدت کوتاهی خوشایند است و پس از این مدت، آزار دهنده و باعث خستگی روانی می‌شود. نگاه طولانی به آن، موجب سردرد می‌شود و اعصاب و خون را تحریک می‌کند. همچنین برای تلاش و کوشش و تحریک اشتها و کسب انرژی مناسب است.
3- رنگ زرد:
بر خلاف تصور، از جهت مسائل تربیتی و استفاده از آن در اماکن آموزشی و پرورشی حائز اهمیت فراوان است. نوعی حالت تحریک کننده ذهنی و هوشی دارد که به شدت موجب تقویت فکر انسان می‌شود. به عقیده صاحب نظران، رنگ زرد مایل به سبز، باعث تحریک جهش فکری و افزایش هوش افراد می‌شود.
4- رنگ سبز:
رنگ سبز، آرام‌بخش‌ترین رنگ‌هاست. نشاط‌بخش و دافع خستگی است. فشار خون را کاهش می‌دهد. برای جلوگیری از تهوع مفید است. نقش اصلی رنگ سبز، کمک به از بین بردن مشکلات مهم روانی و یا احساسی است.
5- رنگ نارنجی:
این رنگ، خاصیت جذب و هیجان فراوانی دارد. اثر آن بر گوارش اثبات شده است. نبض را به آرامی زیاد می‌کند، ولی بر فشار خون اثری ندارد. این رنگ در محیط، باعث تحریک چشم، اشتهای بیشتر و هضم مناسب می‌شود. خاصیت نیروبخشی این رنگ باعث شده که دکتر «مک نوتون»، این رنگ را ضدخستگی نام‌گذاری کند.
6- رنگ بنفش:
به سبب خاصیت دو جانبه خود (که از آبی و قرمز به‌دست می‌آید) خواب‌آور است و موجب کاهش بیداری در افراد مبتلا به کم‌خوابی می‌شود. استفاده از این رنگ به طور وسیع برای مراکز آموزشی توصیه نمی‌شود، زیرا موجب رکود و نبود جنبش فکری و ذهنی افراد می‌شود.
7- رنگ‌های سیاه و سفید:
این رنگ‌ها را رنگ‌های حسی و بی‌زبان نیز می‌نامند. رنگ سفید، معرف سکوت، و سیاه، رنگی ساکن و ساکت است و با عدم ایجاد هر گونه تحریک روانی و جسمانی، باعث کاهش سایر فعالیت‌ها و ترس و اختفا و ابهام می‌شود.
8- خاکستری:
حاصل ترکیب رنگ سیاه و سفید است و رنگی موزون و بی‌تفاوت است. «اوالد هرینگ» فیزیولوژیست مشهور گفته است که چشم و اعصاب، همیشه تمایل بیشتری به رنگ خاکستری دارند.
«گوته» در رساله رنگ‌ها اثبات می‌کند که هر رنگ، تأثیر خاصی دارد و هر کدام حال و هوای روانی خاصی را پدید می‌آورند. کیفیت احساسی رنگ از آنجا که با ادراک انسان‌ها مرتبط است، کمتر به فرهنگ و تمدن قوم یا گروهی خاص ارتباط پیدا می‌کند. این کیفیت تا حدی در میان همه انسان‌ها مشترک است و قدری هم به خصوصیات انفرادی بستگی دارد.
1- رنگ آبی:
آزمایش‌های علمی ثابت کرده است که اشعه آبی موجب افزایش فعالیت‌های حیاتی سلول‌ها می‌شود. این مسئله درست بر خلاف نور قرمز است. تماس مداوم با این رنگ، ایجاد خستگی و آثار سوء دیگر نمی‌کند. این رنگ، حرارت اضافی بدن را کاهش می‌دهد و برای بیماران تب‌دار، کم‌خواب، عصبی و وسواسی، بسیار مفید است. نوعی حالت سردکنندگی دارد و نبض و تنفس را متعادل می‌کند و بنابر این می‌تواند در محیط کار و زندگی مورد استفاده مطلوب قرار گیرد.
2-رنگ قرمز:
رنگی تهییج کننده است. افراد عصبی نباید در معرض این رنگ قرار گیرند، زیرا موجب تشدید ناراحتیشان خواهد شد. این رنگ برای مدت کوتاهی خوشایند است و پس از این مدت، آزار دهنده و باعث خستگی روانی می‌شود. نگاه طولانی به آن، موجب سردرد می‌شود و اعصاب و خون را تحریک می‌کند. همچنین برای تلاش و کوشش و تحریک اشتها و کسب انرژی مناسب است.
3- رنگ زرد:
بر خلاف تصور، از جهت مسائل تربیتی و استفاده از آن در اماکن آموزشی و پرورشی حائز اهمیت فراوان است. نوعی حالت تحریک کننده ذهنی و هوشی دارد که به شدت موجب تقویت فکر انسان می‌شود. به عقیده صاحب نظران، رنگ زرد مایل به سبز، باعث تحریک جهش فکری و افزایش هوش افراد می‌شود.
4- رنگ سبز:
رنگ سبز، آرام‌بخش‌ترین رنگ‌هاست. نشاط‌بخش و دافع خستگی است. فشار خون را کاهش می‌دهد. برای جلوگیری از تهوع مفید است. نقش اصلی رنگ سبز، کمک به از بین بردن مشکلات مهم روانی و یا احساسی است.
5- رنگ نارنجی:
این رنگ، خاصیت جذب و هیجان فراوانی دارد. اثر آن بر گوارش اثبات شده است. نبض را به آرامی زیاد می‌کند، ولی بر فشار خون اثری ندارد. این رنگ در محیط، باعث تحریک چشم، اشتهای بیشتر و هضم مناسب می‌شود. خاصیت نیروبخشی این رنگ باعث شده که دکتر «مک نوتون»، این رنگ را ضدخستگی نام‌گذاری کند.
6- رنگ بنفش:
به سبب خاصیت دو جانبه خود (که از آبی و قرمز به‌دست می‌آید) خواب‌آور است و موجب کاهش بیداری در افراد مبتلا به کم‌خوابی می‌شود. استفاده از این رنگ به طور وسیع برای مراکز آموزشی توصیه نمی‌شود، زیرا موجب رکود و نبود جنبش فکری و ذهنی افراد می‌شود.
7- رنگ‌های سیاه و سفید:
این رنگ‌ها را رنگ‌های حسی و بی‌زبان نیز می‌نامند. رنگ سفید، معرف سکوت، و سیاه، رنگی ساکن و ساکت است و با عدم ایجاد هر گونه تحریک روانی و جسمانی، باعث کاهش سایر فعالیت‌ها و ترس و اختفا و ابهام می‌شود.
8- خاکستری:
حاصل ترکیب رنگ سیاه و سفید است و رنگی موزون و بی‌تفاوت است. «اوالد هرینگ» فیزیولوژیست مشهور گفته است که چشم و اعصاب، همیشه تمایل بیشتری به رنگ خاکستری دارند.
«گوته» در رساله رنگ‌ها اثبات می‌کند که هر رنگ، تأثیر خاصی دارد و هر کدام حال و هوای روانی خاصی را پدید می‌آورند. کیفیت احساسی رنگ از آنجا که با ادراک انسان‌ها مرتبط است، کمتر به فرهنگ و تمدن قوم یا گروهی خاص ارتباط پیدا می‌کند. این کیفیت تا حدی در میان همه انسان‌ها مشترک است و قدری هم به خصوصیات انفرادی بستگی دارد.
کاربرد رنگ در ایجاد نظم فکری و بصری
یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد هیجان‌های منفی یا خشونت، عدم تعادل و هماهنگی است. تعادل و هماهنگی، منجر به نظم فکری و بصری می‌شود و عدم تعادل، لطمه جبران‌ناپذیری بر آرامش روح فرد و به دنبال آن، جامعه خواهد زد. در این مورد باید گفت که رنگ‌های خوشایند برای چشم، رنگ‌های منظم هستند. بی‌نظمی، انسان را رنج می‌دهد. رنگ‌های آشفته، روان را دچار انقباض و آشفتگی می‌کند.
رنگ در مذهب
یکی از بارزترین نمونه‌های نمادین رنگ، کاربرد آن در کتب مقدس است. قرآن، آشکارا مفاهیم عرفانی، ماورایی و بهشت و جهنم را در قالب رنگ‌ها به انسان می‌شناساند. برای مثال، رنگ سبز در قرآن، یک رنگ برجسته و در درختان است. گاهی سبز را نشانه جوانی و رشد و نمو می‌داند (حج /63) و در جایی سفیدی و سیاهی، نماد شب و روز و نیز نماد خوشبختی و تیره‌بختی است. (بقره /187 ). در جایی دیگر، رنگ زرد، نشانه شادی روح انسان است. (بقره /69 )
در «حلیه المتقین» آمده که بهترین رنگ‌ها در جامعه، سفید است: از حضرت رسول (ص) نقل شده است: «بپوشید حله سپید که آن نیکوترین و پاکیزه‌ترین رنگ‌هاست.» لباس سفید موجب می‌شود که انسان آن گونه که هست، جلوه‌گر شود و از طرفی، نوعی اثر مفرح، دلگشا و روحانی دارد. حضرت امام محمد باقر (ع) نیز می‌فرماید: «سفید از همه رنگ‌ها نزد خدا محبوب‌تر است.» همچنین در حدیثی از امام صادق (ع)، لباس سیاه، لباس اهل جهنم معرفی شده است.
بنابر این، می‌توان نتیجه گرفت که استفاده و تأثیرپذیری بیش از حد و نادرست و نابجا، و عدم رعایت تعادل در استفاده از رنگ‌ها توسط خود شخص، و یا ارائه نادرست رنگ‌ها توسط برنامه‌ریزان آموزشی، اجتماعی و شهری، مانند سایر محرک‌ها می‌تواند اثرات نامطلوبی را بر روان و متعاقب آن بر جسم افراد وارد کند. درست همان گونه که استفاده مناسب، متعادل، بجا و علمی و منطقی از این پدیده می‌تواند اثرات مثبت و سازنده خود را آشکار نماید.
لازم است که برنامه‌ریزان کلان اجتماعی، شهری، آموزشی و فرهنگی، با استفاده از آموزه‌های تجارب دانشمندان و صاحب‌نظران، در برنامه‌ریزی‌های خود به منظور نتیجه‌گیری بهتر و سریع‌تر، به توانایی‌های این عنصر نیز توجه کنند.
به امید روزی که با تلاش و تحقیق مستمر و با برنامه‌ریزی‌های درست و کم‌نقص؛ افرادی با سلامت بیشتر در جسم و روان و در نتیجه جامعه‌ای مطلوب‌تر و سالم‌تر داشته باشیم.
یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد هیجان‌های منفی یا خشونت، عدم تعادل و هماهنگی است. تعادل و هماهنگی، منجر به نظم فکری و بصری می‌شود و عدم تعادل، لطمه جبران‌ناپذیری بر آرامش روح فرد و به دنبال آن، جامعه خواهد زد. در این مورد باید گفت که رنگ‌های خوشایند برای چشم، رنگ‌های منظم هستند. بی‌نظمی، انسان را رنج می‌دهد. رنگ‌های آشفته، روان را دچار انقباض و آشفتگی می‌کند.
رنگ در مذهب
یکی از بارزترین نمونه‌های نمادین رنگ، کاربرد آن در کتب مقدس است. قرآن، آشکارا مفاهیم عرفانی، ماورایی و بهشت و جهنم را در قالب رنگ‌ها به انسان می‌شناساند. برای مثال، رنگ سبز در قرآن، یک رنگ برجسته و در درختان است. گاهی سبز را نشانه جوانی و رشد و نمو می‌داند (حج /63) و در جایی سفیدی و سیاهی، نماد شب و روز و نیز نماد خوشبختی و تیره‌بختی است. (بقره /187 ). در جایی دیگر، رنگ زرد، نشانه شادی روح انسان است. (بقره /69 )
در «حلیه المتقین» آمده که بهترین رنگ‌ها در جامعه، سفید است: از حضرت رسول (ص) نقل شده است: «بپوشید حله سپید که آن نیکوترین و پاکیزه‌ترین رنگ‌هاست.» لباس سفید موجب می‌شود که انسان آن گونه که هست، جلوه‌گر شود و از طرفی، نوعی اثر مفرح، دلگشا و روحانی دارد. حضرت امام محمد باقر (ع) نیز می‌فرماید: «سفید از همه رنگ‌ها نزد خدا محبوب‌تر است.» همچنین در حدیثی از امام صادق (ع)، لباس سیاه، لباس اهل جهنم معرفی شده است.
بنابر این، می‌توان نتیجه گرفت که استفاده و تأثیرپذیری بیش از حد و نادرست و نابجا، و عدم رعایت تعادل در استفاده از رنگ‌ها توسط خود شخص، و یا ارائه نادرست رنگ‌ها توسط برنامه‌ریزان آموزشی، اجتماعی و شهری، مانند سایر محرک‌ها می‌تواند اثرات نامطلوبی را بر روان و متعاقب آن بر جسم افراد وارد کند. درست همان گونه که استفاده مناسب، متعادل، بجا و علمی و منطقی از این پدیده می‌تواند اثرات مثبت و سازنده خود را آشکار نماید.
لازم است که برنامه‌ریزان کلان اجتماعی، شهری، آموزشی و فرهنگی، با استفاده از آموزه‌های تجارب دانشمندان و صاحب‌نظران، در برنامه‌ریزی‌های خود به منظور نتیجه‌گیری بهتر و سریع‌تر، به توانایی‌های این عنصر نیز توجه کنند.
به امید روزی که با تلاش و تحقیق مستمر و با برنامه‌ریزی‌های درست و کم‌نقص؛ افرادی با سلامت بیشتر در جسم و روان و در نتیجه جامعه‌ای مطلوب‌تر و سالم‌تر داشته باشیم.
دیدگاه شما
Dorcas
Eartha
ثبت دیدگاه